De juiste balans tussen de stroom en de druk van de adem

onze Nederlands taal is niet de meest zingbare taal. Je zul vrij snel de neiging hebben om hoge noten alleen maar hard te zingen. De ademdruk neemt toe en de ademstroom neemt hoogstwaarschijnlijk af. Idealiter wil je dat de ademdruk niet (te) veel toeneemt bij hoge tonen en dat de ademstroom constant blijft. Dan blijf je over je gehele bereik in controle van je volume en emotionele zeggingskracht. SOVT-oefeningen kunnen je helpen om deze balans te vinden, bij te schaven en ook om deze te conditioneren.

Wat betekent SOVT?

SOVT staat voor Semi Occluded Vocal Tract, oftewel: deels afgesloten spraakkanaal. Het spraakkanaal is het geheel aan holtes dat zich tussen de stemplooien enerzijds en de mond- en neusopeningen anderzijds bevindt. Het fungeert als de versterker van de akoestische golven die door de stemplooien worden gemaakt.

SOVT-oefeningen zijn vocale oefeningen met een rietje waarbij iets de ruimte naar, of de mond zelf, gedeeltelijk afsluit. Dit kunnen bijvoorbeeld de lippen, of de tong zijn. Rietjes en een glazen, of siliconen Lax Vox-slangetje kunnen hierbij helpen. Zij verlengen als het ware het spraakkanaal.

Omdat de mond (zelf, of de weg ernaar toe) gedeeltelijk gesloten is, wordt een deel van de energie die de mond wil verlaten terwijl we zingen, teruggestuurd naar de stemplooien. Dit zorgt voor tegendruk boven de stemplooien. De stemplooien hebben nu onder zich de druk van de lucht die door de luchtpijp naar buiten gaat (subglottische druk) en druk die van bovenaf komt door de tegendruk. Dit helpt de stembanden om vrij te trillen met veel minder inspanning en zet ze in een optimale positie ten opzichte van elkaar. Zodoende kunnen de stembanden gemakkelijker en efficiënter sluiten.

Hoe helpt het precies?

Door de extra druk van beide kanten profiteren de stemplooien van een klein luchtkussentje ertussen, waardoor ze minder trillingsbelasting ondervinden (minder botsingen). Dit kan erg handig zijn bij stemtherapie wanneer iemand herstellende is van bijvoorbeeld stemknobbeltjes, of überhaupt stemproblemen ondervindt.

SOVT’s verlagen ook de ‘Phonation Threshold-druk’ (= de hoeveelheid luchtdruk die nodig is om de stemplooien in trilling te brengen). Dit betekent dat SOVT oefeningen nuttig zijn bij het trainen van onze stem op een manier die minimale inspanning vereist. Hierdoor neemt onze stemconditie toe en zingen we gemakkelijker, zonder dat de klank in intensiteit afneemt.

SOVT-oefening helpen zodoende ook erg goed bij het naadloos verbinden van de borststem naar de kopstem. Ze helpen ons om door dat overgangsgebied (passaggio, mix-voice) in onze stem te glijden, zonder hoorbare overgangen, vaak ook stembreuk genoemd.

SOVT beter in beeld

Straw phonation oefeningen zijn behoorlijk in opkomst de laatste tijd. Een ander voorbeeld hiervan is LaxVox (bubbelen). Bij deze oefening plaats je het rietje/buis in een flesje met een klein laagje water. Door oefeningen te doen door een rietje/buisje in water hoor, voel en zie je wat de onder- versus de bovendruk doet. Te veel onderdruk: de bubbels nemen aanzienlijk toe. Te weinig onderdruk: de bubbels stoppen, of verminderen aanzienlijk. Je leert dus als het ware het adem-ademsteun-gaspedaal goed te hanteren. Let bij deze oefening er wel extra op dat er geen spanning ontstaat in je lippen en je wangen.

Nog meer SOVT-oefeningen

Hier volgen nog een paar voorbeelden SOVT-oefeningen, die je goed kunt gebruiken als opwarming in de vorm van sirenes die van laag naar hoog gaan. Je kunt ze ook gebruiken als cooling down.

Daarnaast kun je SOVT-oefeningen ook gebruiken als extra tool wanneer je nieuw repertoire doorneemt waarbij je tegen technische uitdagingen aanloopt die bijvoorbeeld je volume in de weg zitten. Voorbeelden hiervan zijn: een hoge noot alleen maar hard kunnen zingen (te veel onderdruk), of alleen maar een hoge noot kunnen zingen op kopstem (te weinig onderdruk voor de klank die je wellicht zoekt).

SOVT-oefeningen voor goed stemgebruik zijn ook voor docenten geschikt die veelvuldig hun stem gebruiken met veel dynamiek.

Een ander voorbeeld kan een docent betreffen die een dag voor de klas heeft gestaan en wat hees is, of spanning rond de stem ervaart. Door een aantal sirenes te maken met de stem, met behulp van één van onderstaande oefeningen, kun hij/zij de stem mogelijk weer in balans brengen.

1. Lip bubbles / Briesen 🐎

Het geluid dat je maakt als je moe (maar voldaan) op de bank ploft. Een motor, of een paard nadoen kan ook helpen. Een lip bubbel is een klassieker qua stemtraining. De lippen geven aan of de balans tussen de stroom van de adem en de druk die uit de longen komt in evenwicht is. Te veel, of te weinig druk: de lippen stoppen!

2. Tong trills / Rollende R 🕊

Deze oefening is niet voor iedereen (direct) toepasbaar. Dit kan komen door een accent, of door een moedertaal, waarbij de R niet voorkomt, of niet door het puntje van de tong gemaakt wordt. Bij een tong trill maak je een rollende R met het puntje van je tong. Een duif nadoen kan ook helpen. Bij deze oefening is het vanzelfsprekend de tong die de balans ademstroom en -druk in evenwicht houdt. Te veel, of te weinig druk: de R stopt met rollen.

3. Puffy cheeks / Trompet oefeningen 🎺

Wil je deze oefening op een stevig geluid (Belt) toepassen? Een steviger geluid (bijvoorbeeld in Rock) zorgt voor meer onderdruk, dus creëren we meer bovendruk! Dit kan bijvoorbeeld door de oefening met een kleinere mondstand en met wat bollere wangen te doen. Let bij deze oefening extra op dat er geen spanning ontstaat in je lippen en je wangen.

4. Blowing a raspberry 👅

Een fijne SOVT-oefening, die tegelijkertijd ook mogelijk aanwezige tongspanning kan wegnemen. Deze oefening (eigenlijk een scheet met je tong maken) vergt wat lef en inspanning, maar zodra je de juiste setting hebt gevonden is het een erg fijne SOVT variant.

5. De medeklinkers: V, Z, M, N, NG / Neuriën

Oefeningen op de medeklinkers V, Z, M, N, of een NG zijn ook ideaal om de balans tussen luchtstroom en luchtdruk te ervaren, te corrigeren en te trainen. Kies de juiste medeklinker voor de hoeveelheid tegendruk die je probeert te creëren. NG kan bijvoorbeeld meer druk tegenhouden dan bijvoorbeeld een V. Let er bij deze oefening op dat de V en de S stemhebbend blijven. De V mag dus geen F worden en de Z geen S. Ook bij deze variant blijven de wangen en de lippen spanningsvrij.

Elke variant kent zijn plaats in een zangles. Maar neuriën, en dan met name de ‘NG’ variant, heeft sowieso een aantal voordelen voor elke stem. Het traint de stand van je tong en je kaak, neusresonans en je mix-voice. Door je liedjes te oefenen op het woord ‘KING’ bijvoorbeeld leer je de plaatsing van de klank aan te voelen en creëer je balans tussen de ademstroom (flow) en ademdruk.

Tot slot

Natuurlijk zing je niet met je mond dicht, of met je tong uitgestoken, of met een rietje in je mond. Ik ben groot voorstander van het leren aanvoelen van je stemgebruik tijdens het trainen ervan. Daarnaast zal ik je altijd uitleggen waarom we welke oefening doen. Hierdoor weet je hoe je tussen je lessen door het beste kunt oefenen.

In een les gaan we aan de slag met oefeningen die de bron van spierspanning aanpakken. Daarnaast werken we met oefeningen die je nog bewuster maken van je lichaam. en SOVT-oefeningen zijn hier ideaal voor. Hierdoor maak je namelijk de link tussen de oefening en stemgebruik, en word je stem(zelf)bewuster.